Db'si olan ve son kullanıcı tarafından CRUD işlemlerinin bolca yapılabildiği bir proje geliştiriyorsanız veri tutarlılığı sizin için oldukça önemli bir hal almak durumundadır. Kayıtlı olan veriyi son kullanıcıya ulaştırabilip en güncel veri üzerinden transaction'ları işleyebilmek ve stale yada dirty data olarak da adlandırılan bayat veriyi handle edip kullanıcının erişmesini engellemek oldukça önemlidir.
Transactional operasyonlar Concurrency'yi sağlayabilmek adına genelde üzerinde işlem yapılan veriye lock işlemi uygulanarak gerçekleştirilirler. Bu lock işlemi için 2 farklı yaklaşım vardır. Pessimistik Lock ve Optimistic Lock.
Pessimistic Lock
O an işlem gerçekleşirken üzerinde çalışılan kayıt lock'lanır ki o anda başka birisi o kayıt üzerinde değişiklik yapmasın. Bu işlem session bazlı olur ve transaction başlarken açılan session sonlandırılıncaya veya rollback yapılıncaya kadar işlem yapılan row db de lock'lanır. Örnek olarak bir bankacılık uygulaması düşünün ve bir hesaba aynı anda hem para çekme hemde para yatırma işlemi geldi. İlk para yatırma işlemini yapan thread öncelikli düşündüğümüzde bu transaction'ı gerçekleştiren session o account'u işlem sonlanıncaya kadar lock'lar ve para çekme işlemini bekletir. Transaction sonlandıktan sonra diğer thread'in gerçekleştireceği para çekme işleminin session'nını açarak güncel veri üzerinden işlemlerin gerçekleşmesine olanak sağlar. Bunu yapmasındaki amaç güncel veri üzerinden transaction'ı geçirip oluşabilecek kayıpları engellemektir. Ancak pessimistic lock'ın deadlock'lara sebep olabileceğini de unutmayalım.
Optimistic Lock
Optimistic Lock ise, adından da anlaşılacağı üzre "iyimser" birden fazla işlemin birbirini etkilemeden gerçekleşeceğini ve kimsenin kimse üzerinde bir lock koymayacağını söyler. Diğer bir deyişle farklı thread'ler de aynı row üzerinde işlem yapılırken herhangi bir lock işlemi olmadan update edilmek istenen verinin bayat olup olmadığını o verinin kayıtlı olduğu tabloda yer alan versiyon numarası olarak da adlandırılan bir column'da bulunan değeri kontrol eder ve eğer versiyon eşleşmiyorsa yani veri bayat ise işlem geri çekilir.
Peki bayat(stale) data ne demek ?
Örnek üzerinden anlatacak olursak; bir internet sitesinde kayıtlı bulunan adres bilginizi güncellemek istiyorsunuz. Aynı anda 2 farklı bilgisayardan bilgileri güncelle sayfasını açtınız ve adresiniz o an "Samsun" olarak kayıtlı yani 2 ekranda da "Samsun" yazıyor. İlk bilgisayarda bulunan kişi adres bilgisini "Ankara" olarak değiştirdi ve güncelle butonuna basıp bilgiyi güncelledi.
İkinci ekranda bulunan kişi ise ekranda halen "Samsun" yazılı iken adres bilgisini "İstanbul" olarak değiştirdi ve güncelle butonuna basıp bilgiyi güncelledi. Ekranda yazan "Samsun" kaydı artık bizim için bayat bir kayıttır ve birinci kullanıcı değişikliği "Samsun" => "Ankara" yaptığını düşünürken ikinci kişi bu değişikliği "Samsun" => "İstanbul" yaptığını düşünüyor. Halbuki gerçekte olan ikinci kişi adres bilgisi ekranda "Ankara" iken => "İstanbul" olarak değiştirmiş oldu.
Ne oldu ? Pek de istemediğimiz bir case oluştu. İkinci kullanıcı Samsun olan kaydı İstanbul yaptığını düşünürken aslında Ankara olan kaydı İstanbul yaptı. Yani stale olan kaydı güncellemiş oldu.
Optimistic Lock ile ikinci kullanıcının stale olan veriyi update etmesine şu şekilde engel olabiliriz; Eğer Ado.Net kullanıyorsanız ve db de bulunan her bir row icin birer versiyon numarasi vb gibi kaydiniz var ise query nizde where koşuluna o row için güncel olarak bulunan version bilgisini ekleyerek kontrol sağlayabiliriz veya Entity Framework yada NHibernate gibi ORM tool'larından birini kullanıyorsanız bu işlemi size bırakmadan güncellenmek istenen row'a ait versiyon numarasını select işleminde memory de tutuyor ve o veri için update transaction'ı execute edilirken bu versiyon numarası db de karşılaştırıyor. Eğer o versiyon numarası db de bulunan ile aynı ise versiyon numarasını 1 artırıp execution'a izin veriyor değilse hata fırlatıyor. Hata mesajı olarak kullanılan ORM türüne göre "The record you attempted to edit was modified by another user after you got the original value" gibi bir message return ediyor.
Hem optimistic hemde pessimistic lock konuları çok fazla önemsemediğimiz anlar olsa da oldukça önemli konulardır ve gözden kaçirdgimiz noktada kullanicilari yanlis yonlendirebilme gibi bir cok soruna sebep olabilir. Sonraki yazılarımızda Nhibernate veya Entity Framework kullanarak nasıl bir Optimistic Lock yapısı implement edebiliriz inceleyeceğiz.